CMR konvansiyonu -3

CMR’nin kapsamı ilgili kanunun 1'inci maddesinde belirtildi. Sözleşmede belirtildiği gibi yükleme yeri ve teslim yeri için belirlenen yerin en az biri akit ülke olan iki ayrı ülkede olması halinde, tarafların ikametgahı ve milliyetine bakılmaksızın ücret karşılığında yüklerin taşıt ile karadan taşınmasına ait her mukaveleye uygulanacak.

CMR’nin kapsamını belirleyen 1'inci madde incelendiğinde; uygulama için sözleşmeye taraf olma şartının kapsamının oldukça geniş tutulduğu dikkat çekmektedir. Buna göre tarafların sözleşmeye taraf olan devletin vatandaşı olmaları veya ticari faaliyetlerini taraf devlette yapmaları veya taşıma işinin taraf ülke devletleri arasında gerçekleşmesi gibi koşullar aranmamaktadır. Bir taşıma ilişkisinde CMR hükümlerinin uygulanabilmesi için, yükleme veya teslim yerlerinin farklı ülkelerde bulunması ve bu yerlerden en az birinin CMR’ye taraf ülke olması yeterli ve gereklidir.

Tarafların ikamet ettikleri yer veya milliyetleri önemli değildir. Bu sebeple aynı ülke vatandaşları veya aynı ülkede ikamet eden taraflar arasında akdedilen taşıma sözleşmesinin CMR kapsamına girmesi mümkündür. CMR sayesinde karayolu ile taşımacılıkta milletlerarası alanda yeknesak bir düzenleme oluşturulmak istendiğinden, kanun ihtilafı kurallarına yer verilmemiştir. Taşımacılığın milletlerarası olmasında iki önemli faktör olan tarafların milliyetinin ve ikametgahlarının bulunduğu yerin dikkate alınmayacağı açıkça ifade edilmiştir. CMR’de taşımanın milletlerarası olmasında malların hareketi esas alınmıştır. Buna göre mallar bir ülkeden diğerine taşınıyorsa, burada milletlerarası bir taşımacılık söz konusudur. Taşıma işinin iki ülke arasında gerçekleşmesine rağmen, karayolu taşımacılığının sadece bir ülkede gerçekleşerek, diğer ülkelerin bir başka taşıma metodu ile geçilmesi (örneğin gemi içerisinde) taşımanın milletlerarası karakterini etkilemeyecektir.

Yine malların varış yeri ülkesine götürülmemesi veya teslimi mümkün olmadığı için geri getirilmesi durumunda dahi ,bu durum taşımacılığın milletlerarası niteliğini değiştirmeyecek ve taşıma ilişkisine CMR hükümleri uygulanacaktır. Ayrıca CMR’de taşımanın devlet, devlet müesseseleri veya teşekkülleri tarafından yapılmasının da durumu değiştirmeyeceği ifade edilmiştir. Nitekim MÖHUK’un 33'üncü maddesi de bu yaklaşıma uygun olarak “yabancı devlete, özel hukuk ilişkilerinden doğan hukuki uyuşmazlıklarda yargı muafiyeti tanınmaz” demektedir.

Bazı taşıma sözleşmelerinde gönderen olarak komisyoncunun adı yazılmaktadır. Bu gibi durumlarda taşıma sözleşmesi komisyoncu ve taşıyıcı arasında gerçekleşmektedir. Bu sebeple bu ilişki de CMR’ye tabi olmakta ancak komisyoncu ile müvekkil arasındaki ilişki de CMR’ye tabi olmakta, ancak komisyoncu ile müvekkil arasındaki ilişki, CMR’nin kapsamı dışında kalmaktadır.

Murat Ertütüncü
E-Mail: muratertutuncu@gmail.com