4925 Sayılı Taşıma Kanunu ve Yönetmeliği yayınlandığı zaman Yönetmelikte yolcu taşımacılığı konusunda sektörün tamamını kapsamadığı eksikler olduğunu, Taşıma mesafesine bakılmaksızın, il sınırları içinde yapılan yolcu taşımaları, 100 kilometreye kadar olan şehirlerarası yolcu taşımaları ile belediye sınırları ile mücavir alanı içindeki şehir içi yolcu taşımalarıyla ilgili olarak, mutlaka düzenleme yapılmasının şart olduğu ve KTY kapsamına bu türde taşıma faaliyetlerinin de dahil edilmesini Ulaştırma Bakanlığı’ndan sektör olarak talep etmiştik.
Ulaştırma Bakanlığı’nın 29.12.2006 (2007/KUGM-22/YOLCU) no genelgesi ile mücavir alanı içindeki şehir içi personel servisi, okul servisleri, toplu taşıma hizmetleri taşımaları hariç olmak üzere bu tür tarifeli ve düzenli taşımalar Yönetmelik kapsamına alınmış ve Y Yetki belgesi altında faaliyet gösterecekleri belirlenmişti.
Y belgelerinin dağıtımı Ulaştırma Bakanlığı’nın Bölge Müdürlüklerinin olduğu illerde Ulaştırma Bakanlığı Bölge müdürlükleri tarafından düzenleneceği, olmadığı illerde ise İl valileri tarafından düzenleneceği bu genelgede belirtilmişti.
Her ne hikmetse!
Daha sonra uygulamada bir değişiklik yapıldı. Ulaştırma Bakanlığı 11.1.2008 tarihli ve (2008/KUGM-10/YOLCU) numaralı Genelge yayınlayarak 2006 yılında yayınladığı genelgeyi yürürlükten kaldırdı.
11.09.2009 Tarihinde yürürlüğe giren yeni Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nde, bu tür taşımaların D4 Yetki belgesi altında yönetmeliğe alındığını gördük. Y Belgelerinin yerine geçeceği belirtilen bu belgenin kapsamına baktığımızda ve yönetmelik üzerinde yaptığımız incelemede D4 Yetki belgeleri konusunda sıkıntı yaşanacağı açıkça görülüyordu. Çekince ve endişelerimi yönetmelik yayınlandıktan bir süre sonra açıkça belirtmiştim. Y Belgesiyle yapılan İl içi ve 100 Km kadar olan mesafelerdeki taşımaları ve yerine 2010 Tarihinden itibaren, yürürlüğe girecek D4 Yetki belgesi ve belirlene faaliyet alanını tarifesiz, grup ve turizm taşımaları açısından değerlendirerek “B2 ve D2 Yetki belgeli Taşımacılar Kaosa hazır olun demiştim.”
Yönetmeliğin yayınlanmasından bu güne yaklaşık bir yıl geçti fakat maalesef konu yeteri kadar anlaşılamadı. Gündeme taşınmadı!.. Tartışılmadı… Şimdi yürürlüğe girmesi yakınlaşınca tartışılmaya başlandı. Bakıyorum da bu konuda yazdığım yazı internette tıklama rekoru kırmış…
Yazılan yorumları eleştirileri sektör gazetelerinden internet sitelerinden okuyorum. Benim değerlendirmeme göre Ulaştırma Bakanlığı, İl içi ve 100 Km kadar taşımaları yeniden yapılandırmak istiyor. Sistemle tekrar oynuyor ve yeni bir yapılanmaya gidiyor. Kimse kimseyi kandırmasın!.. D4 İşletme Belgesi, Y belgelerinin yerine falan getirilmiş değil!.. Tamamen yeni bir belge, Bakanlık kısa mesafelerde mevcut taşıma sistemini ve yapılanmayı tamamen değiştiriyor.
Burada en önemli unsur bireysel taşımacının tanınmasıdır.
Sermaye yeterliliği ve kurumsallaşmanın terk edilmesidir.
İl içi Yolcu taşımacılığında tahdit ve kısıtlamaların tekeleşmenin kaldırılmasıdır.
İl içi Taşıma hatlarının serbest bırakılmasıdır.
İl içi taşımaların tarifesiz olarak da yapılabileceğidir.
B2 ve D2 Yetki belgesi faaliyet alanının daraltılmasıdır.
Bu sonuçları yönetmelikten nasıl çıkardın diyebilirsiniz
Y Yetki belgesi ile yapılan taşımalarda dileyen dilediği gibi bir araç alıp İl içinde taşıma yapabiliyor muydu?
Hayır…
İl Valiliğinin İzni ve İl Trafik komisyonu kararıyla, hatlar ve araç sayıları ve çalışan araçlar plakalarıyla belirleniyordu.
Yani Kısıtlama ve otokontrol vardı.
Bu neyi getiriyordu, atıl kapasite yaratılmasının, düzensizliğin önüne geçiliyordu.
Valilik iznine tabi olması düzen içindir.
Bu durum sistem oluşturuyordu. Yolcu Taşımacılığında İhtiyaca göre hat ve araç tahsisi yapılıyordu. Bir başka yönden ise bireysel taşımacı arasında kolektif çalışma anlayışı oluşturuyordu.
Eh biraz da tekelleşme oluşuyordu. Hat ve hatta çalışan aracın bedeli belli bir süre sonra enflasyona göre de taşıma hattı yani çalışma hakkı fiyatı biraz artıyordu.
Doğrudur, yanlıştır, haksız kazançtır, tartışmasına girmeyeceğim.
Bu değer, aracı satarsan işi bırakırsan bir değer ifade eder, sürdürdüğün süre hiçbir değeri yoktur.
Faizi, artı geliri, getirisi bireysel taşımacı için yoktur. Ancak mesleği bıraktığında araç sahibi için sosyal güvencedir.
Bu artı değerin, her ilde, her İl içinde Y Belgesiyle faaliyet gösteren taşıma türünde olduğunu söylemekte yanlıştır. Ancak gerçektir.
Anacak il içinde taşımanın serbest bırakılması, bu sektörde araç sahipleri ve şoförler tarafından hak olarak görülen hava parasını kaldırmaktadır.
Şimdi akla şu sorular geliyor!..
Y Yetki belgesiyle bu güne kadar faaliyetini sürdüren tüm araçlar ve hatlar müktesep hakları saklı kalmak şartı ile D4 belgesine devredilecek mi?
Hat, güzergâh ve araç sayısı, eskisi gibi sabitlenecek mi?
Dileyen istediği hatta tarifeli seferlerde aracının çalıştırabilecek mi?
Yeni D4 Yetki belgesi alan İl içinde dilediği hatta ve tarifesiz seferlerde aracını çalıştırabilecek mi?
D4 Yetki belgesi alan araç il içinde Turizm Taşıması yapabilecek mi?
Tüm bu soruların cevabı yönetmelikte var mı?
Maalesef yok!
Y belgeli taşımacıların bireysel kanadının endişeleri bu sorulara cevap bulamadıklarından kaynaklanıyor. Yönetmelikte bu konuyla ilgili açık ve net hükümler var mı? maalesef yok.
Olmaması bir genelge ile konuya ilişkin açıklama yapılmaması bu endişeleri arttırıyor mu?
Maalesef arttırıyor.
Bana göre tüm bu soruların cevabı yönetmelikten anladığım kadarıyla hatlarda çalışan araç sayısının sabitlenmesi dışında “EVET” tir. Y Belgesiyle belirlenmiş hatlarda ve güzergâhlarda çalışan araç sayıları ve kısıtlamalar D4 belgesinde serbest bırakılmaktadır. Kendi içinde düzenli ve tarifeli olan il içi taşımaların tarifesiz taşımalara da açılmasıdır. Seyahat acentelerinin kendi öz mal araçlarıyla taşıma yapma taleplerinin kabul edilmesidir. B2 ve D2 Yetki belgeli taşımacıların; Antalya, İzmir, Aydın, Muğla illerinde faaliyet alanına girilerek mağdur edilmesidir. Bizce bu uygulama son derce yanlıştır… Müktesep hakların kabul edilmemesidir… Yurt genelinde kargaşa çıkaracaktır… Mağduriyetlere sebep olacaktır. Endişelerin asıl kaynağı budur!..
Daha iyi anlaşılması açısından örnek vermek istiyorum;
İl Trafik Komisyonu kararı ve İl Valiliğinin oluru ile çalışan Şanlıurfa, Viranşehir arasında çalışan bir hatta Y belgeli 30 Minibüs olduğunu varsayalım. Bu hat, güzergâh ve çalışan araçlar, Y belgesinde yazılmıştır ve kendi içinde tarifelidir düzenli taşımadır. Şimdi 01.01.2010 Tarihinden sonra bir vatandaş bir minibüs alsa ve Ulaştırma Bölge Müdürlüğü’ne müracaat etse 500 TL verip, D4 Yetki Belgesi almak istiyorum! Ben Şanlı Urfa Viranşehir arasında minibüs çalıştırmak istiyorum dese bu belge kendisine verilecek midir?
Yönetmeliğe göre, mümkündür, verilecektir.
Peki, bu belgeyi taşımacı aldı diyelim, bu hatta çalışabilecek midir? İşte orası, biraz zor gibi görünüyor!
Kanunla ve Yönetmelikle bir grup taşımacıya verilmiş bir taşıma hattı ve bu hatta çalışanların müktesep hakkı tamamen serbest bırakılmaktadır. Burada asıl mesele, işin temeli menfaattir, ekmek parasıdır… Kimse kimseye ekmeğini yedirmez!.. Allah muhafaza kan gövdeyi götürür!..
Sonuç olarak D4 Yetki belgen olsa bile bu hatta çalışamazsın. Kanun var… Yönetmelik var… Burası hukuk devleti, emniyetti var jandarması var bu uygulanır diyebilirsiniz!.. Pastadan bir dilim de bize versinler bizde yiyelim diyemezsiniz, yedirmezler. Biz bu sektörde bu kavgaları rekabetleri çok gördük, Şehirlerarası yolcu taşımacılığına benzemez. Bir ilçeden transit geçen araca bile yolcu aldırmıyorlar! Cam çerçeve iner, İnsanlar hayatından olur. Allah korusun!.. Çözümü ne? Mevcut sistemle oynanmadan değişiklik yapılmadan Y Belgesindeki sistemin D4 Yetki belgesine geçirilmesidir. D4 Yetki Belgesiyle İl İçi Tarifesiz taşıma hakkının verilmemesidir. Efendim İl içinde grup ve turizm taşıması yapacak B2 D2 Yetki belgeli taşımacı yoksa ne olacak diyebilirsiniz. İhtiyaç varsa talep varsa mutlaka bu talep değerlendirilir. Bu türde taşıma yapan işletmeler o illerde kurulur. Sektörde zaten D2 Yetki belgelerinde araç sayılarında artış vardır. Bu tür taşımalarda sektör içinden dışından yöneliş vardır. UBAK istatistiklerine bakıldığında açıkça görülmektedir.
Y Belgesi hatlarının ve bu hatlarda çalışan araçların ve çalışanların çalıştıranların haklarının korunarak aynen D4 Yetki belgesine bire bir devri tüm bu tartışmaları bitirir. İlave hat ve araç talepleri bakanlık tarafından yerel yönetimlerle, UKAME ve İl Trafik Komisyonları görüş ve kararlarıyla karşılanabilir. Burada İl valileri yerine Ulaştırma Bölge Md devreye girer, Yönetmelikte bunu emrediyor. Y Belgeli taşımacıların, sıkıntılarında bir başka konu D4 Yetki belgesine geçiş ile ilgili, bir yetki belgesine 10 adetten fazla araç kayıt edilememesi şartı en çok Motorlu Yolcu Taşıma Kooperatiflerini ve bu türde faaliyet gösteren şirketleri zorlayacaktır. S.S.Motorlu Yolcu Taşıma Kooperatifleri’nde en büyük sorun üye araç sayılarının çokluğudur. Y Yetki belgesine sahip ve 70 - 80 adet üye aracı olan kooperatif ne yapacaktır? D4 Yetki belgesi alması mümkün değildir ancak üyelerinin müktesep hakları korunarak bireysel D4 Yetki belgesi alabilirler bu durumda taşıma hattı ne olacaktır. Bir taşıma hattında birden fazla yetki belgesi verilmesi yönetmeliğe göre mümkün görülüyorsa da taşıma hattının sahibi Y Belgesine göre kooperatiftir. Çalışan araçlar üyelerinin araçlarıdır. Kooperatif üyelerine bu hat üye ve araç sayısına göre dağıtılırsa, Kooperatifin tüzel kişiliği ne olacaktır? Demirbaş araçları ne olacaktır? Kooperatifin fesih edilmesini ortaklara aynen bireysel olarak bu hakkın devredileceği düşünülebilir. Yönetmelikte böyle bir hüküm var mıdır? Yoktur!
Öncelikle fesih akla getirmektedir ya da şirketleşme. Fakat bu da KTY göre mümkün görülmemektedir. Çünkü hat güzergâh Y Belgesinde Kooperatif adınadır. Burada da en fazla 10 araç kısıtlaması ve sözleşmeli taşıt çalıştırılmaması karşımıza çıkmaktadır. Bu uygulama yurt genelinde Yolcu Taşıma kooperatifleri için 2010 yılından sonra büyük sorun çıkaracaktır. Çözüm ne olabilir? sadece Y Belgeli SS Motorlu Yolcu Taşıma kooperatiflerine müktesep hakları korunarak bir sefere mahsus araç sayıları sabit kalmak şartıyla D4 Yetki belgesine geçişleri sağlanabilir. Bu aşamada yeni ilave araç talepleri kabul edilmez. Bir taşıma hattında sadece bir şirketin ve kooperatifin olması da sakıncalı bir dorumdur. Bu durum tekelleşmeye sebep olur mu? Olmaz mı? Bakmak lazım. Rekabet olmadığı içi Rekabet Kurulu müdahil bile olabilir. Hassas bir konu…
Sonuç itibariyle, D4 Yetki Belgesi yönetmelikteki bu şekliyle yürürlüğe girerse çok tartışılacaktır. Bence bu şekliyle uygulanması mümkün değildir. Bakanlığın bu düzenleme ile ilgili olarak acilen bir genelge yayınlayarak, tereddütleri gidermesi şarttır. Daha zamanı var 2010 Yılında yürürlüğe girecek diyerek bu günlere gelinmiştir. Uygulama başlasın ondan sonra bakarız anlayışı bu taşımalarda kaosa ve kargaşaya sebep olur. Anladığım kadarıyla Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğünde, Ulaştırma Bölge Müdürlüklerinde konuya vakıf uzman da yoktur. Taşımacıya sağlıklı bilgi verilmemektedir bu durum da tereddütleri ve endişeleri sektörde artırmaktadır.
Bu tereddütler giderilmezse ve uygulama bu şekliyle yürürlüğe girerse feryatları figanları o zaman dinleyin. Eylemler, Kontak kapamalar, asıl o zaman ortaya çıkacaktır. TESK, TŞOF da Türkiye Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri Birliği ve İl Ticaret odaları TOBB de devreye girecektir. Sektörün potansiyel eylem gücü bu kesimdedir. Gerek araç sayısı, gerek istihdamı ile büyük bir güçtür. Bireysel taşımacıların lokomotifi olduğu bu sektörel güç çok ses getirir. Haklarını da söke, söke alırlar. Şehirlerarası yolcu taşımacıları ve Turizm Taşımacıları olarak bizler de hak nasıl aranırmış, alınırmış bakarız, öğreniriz!..
Bakın göreceksiniz.
Nusret ERTÜRK
TOF ve TTDER
Danışman ve Sekreteri
E-Mail: info@ttder.org.tr
Tel: (0532) 317 33 86